تغذیه و غذای گوسفند

توسط مدیر انفورماتیک آموزشی, نگهداری دام بدون دیدگاه

یکی از مهم ترین عوامل در پرورش گوسفند و بز تامین نیازهای غذایی گوسفند و بز است. نیازهای غذایی گوسفند و بز از دو روش چرا و تغذیه دستی به صورت همزمان تامین می شود.

معرفی انواع خوراک دام

خوراک و غذا به طور کلی برای هر ماده ای که قابل خوردن و دارای ارزش غذایی باشد گفته می شود. به آن قسمت از ماده خوراکی که پس از خوردن هضم می شود و به مصرف واقعی حیوان می رسد مواد مغذی گفته می شود که شامل آب، پروتئین، قندها، چربی ها، مواد معدنی و ویتامین ها می شود.

علوفه ها

هر گونه خوراک گیاهی و پر حجم که ارزش غذایی داشته باشد و خوش خوراک هم باشد علوفه نام دارد.علوفه ها به چند دسته تقسیم می شوند:

یونجه

مهم ترین گیاه خانواده بقولات است. ارزش غذایی برگ یونجه نسبت به ساقه ی آن ارزش بیشتری دارد.در کل این علوفه ارزش غذایی بالایی دارد یونجه به عنوان یک غذای عالی در تغذیه دام به حسا ب می آید، و دارای پروتئین و کلسیم بالایی است. قیمت یونجه تحت تاثیر عواملی همچون کیفیت، مسافت و فراوانی (یونجه با آب چاه یا نهر و یا با آب فاضلاب آبیاری شد ه باشد. یا مستقیما از سر، زمین بارگیری یا در انبار، انبار شده باشد یا درصد زیادی از آن برگ و گل باشد یا بیشتر آن را علف و تیغ و یا چوب تشکیل داده باشد) از لحاظ ارزش غذایی و هم قیمت متفاوت است.

انواع یونجه

یونجه خشک انباری ، بهترین علوفه به حساب می آید.
یونجه سیلاژ، حفظ مواد مغذی، بهبود قابلیت هضم، بسیار مناسب دام می باشد.
یونجه تر، بدلیل ایجاد نفخ در دام و موقعیت ایجاد کپک استفاده نمی شود.

نکاتی در مورد یونجه:

یونجه علوفه مهمی در خوراک دام است.
تامین سلامت دام بخصوص در بخش گوارش و فراهم کردن فیبر مورد نیاز بدن دام از آثار خوب خوراک باکیفیت است.
مواد معدنی مختلفی همچون کلسیم، مواد پروتئینی و انواع ویتامین را دارا می باشد.
برای رشد، تولید و باروری دام بسیار مهم است.
انرژی موجود در یونجه به راحتی جذب بدن دام میشود و بیشترین انرژی را به دام میدهد.
یونجه خشک انباری به عنوان بهترین علوفه در اختیار دامداری ها قرار میگیرد اگر کامل خشک نشده باشد رطوبت آن باعث کپک در علوفه میشود.
بهتر است از یونجه پرگل با قیمت مناسب که تولید یونجه به محل تخلیه بار نزدیکتر باشد و کاملا خشک باشد استفاده شود.

کاه

به علت خشک و پر حجم بودن ارزش غذایی زیادی برای دامها ندارد.از نظر ارزش غذایی، کاه جو از کاه گندم بهتر است. و همچنین کاه گندم از کاه برنج بهتر است. مصرف کاه باید کم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار علوفه در جیره غذایی دامها بیشتر باشد جلوی هضم و مصرف بیشتر غذا را می گیرد. بهتر است کاه بعد از خوراک های دیگربه دام داده شود. برای جلوگیری از نفخ دام باید کاه غنی شده را همراه با علوفه های خشک دیگر استفاده کرد مقدار کاه غنی شده برای گوسفند از ۲۰۰ گرم در روز شروع می شود و به مرور زمان این مقدار افزایش می یابد برای غنی شدن کاه آنرا بهتر است با کود های شیمیایی اوره (کود سفید) غنی سازی کرد تا ارزش غذایی بالایی پیدا کنند.

مراحل غنی سازی

ساخت سیلو – از طریق کندن گودال، ساختن چهاردیواری و یا پوشاندن کاه با پلاستیک
آماده کردن کاه- اگر اندازه کاه کوچک نیست آنها را به اندازه های ۱۰ سانتی کوتاه کنید.
آماده کردن محلول – به ازای صدکیلو کاه ۵ کیلو کوداوره را داخل صد کیلو آب قاطی شود در این بین موادی چون ملاس، آهک و نمک را برای خوش خوراک کردن کاه به محلول اضافه می کنیم.
پوشاندن کامل کاه با پلاستیک – کاه را باید بصورت لایه لایه روی هم قرار دهیم و روی آنها را بصورت کامل پلاستیک بکشید و روی پلاستیک را کاهگل یا گچ بکشید تا زمان برداشت کاه به آنها دست نزنید.

زمان برداشت کاه

در هوای گرم یک هفته بعد برداشت انجام شود.
در هوای معتدل دو هفته بعد برداشت انجام شود.
در هوای سرد سه هفته بعد برداشت صورت گیرد.
بعد از برداشت کاه ابتدا آن را در هوای آزاد قرار داده تا گاز آمونیاک آن خارج شود.

شبدر

یکی دیگر از گیاهان خانواده بقولات، که دارای انواع متنوعی شامل: شبدر قرمز،شبدر سفید و … است. بعد از یونجه این علوفه بیشترین مورد مصرف را دارد و دارای فسفر فراوان نسبت به یونجه است.

خصوصیات تغذیه ای شبدرها:

شبدر محصول علوفه ای مهمی است به همین دلیل است که بطور گسترده ای در کشت علوفه ای و مراتع استفاده میشود شبدرها به عنوان علوفه سبز، علوفه خوراکی و چمن پوششی استفاده می شوند. ۱۰۰ گرم از شاخ و برگ شبدر علوفه شامل پروتئین قابل هضم است . شبدر اسیدهای آمینه ضروری بیشتری نسبت به دانه ذرت، دانه جو و گندم دارد دام هایی که از شبدر تغذیه می کنند کمتر دچار کمبود فسفر می شوند گونه شبدرهای حقیقی همگی علفی و دارای برگ های سه تایی هستند.

مضرات شبدر:

شبدرها دارای موادی هستند که از ارزش غذایی آنها می کاهد مثلا شبدر قرمز دارای ماده ای به نام فورموننتین است که نوعی شبه استروژن گیاهی است و می تواند سبب سقط جنین شود
شبدر سفید دارای هیدروسیانیدرید که برای دام ها می تواند بسیار مضر باشد و مصرف زیاد آن فعالیت غده تیروئید را افزایش می دهد و باعث نفخ شدید در دام میشود.
شبدر شیرین دارای یک ماده ضد تغذیه به نام کومارین است برای دامها مضر است و سبب انعقاد خون در دام ها میشود و بسیار خطرناک است.
مصرف زیاد شبدر ایرانی می تواند سبب افزایش برخی اختلالات مربوط به دام مثل کلیه کاغذی و ادرار سنگ در گوسفندان شود.
مصرف علوفه تازه شبدرها مانند بسیاری از بقولات دیگر به دلیل پروتئین زیادی که دارند در دام ها تولید نفخ می کند در اثر مصرف شبدر سفید، شبدر قرمز، شبدر شیرین ایرانی در دام ها نفخ ایجاد می کند و اما شبدر پنجه کلاغی و شبدر برسیم(مصری) در دام ها هیچ گونه نفخی ایجاد نمیکند.

خوراک های متراکم یا کنستانتره

علوفه های آردی و خوراک هایی که از رشته های کمی تشکیل شده اند و همراه با علوفه باید مصرف شود را خوراک کنستانتره گفته می شود. که برای بره های پرواری از سه ماهگی به بعد قابل مصرف می باشد و مقدار مصرف ۳۰۰ الی ۸۰۰ گرم در روز برای هر راس می باشد. شامل ماده هایی مانند: ذرت، جو، سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه و تکمیل کننده های معدنی و ویتامینی است. گوسفندهایی که کنستانتره مصرف نمی کردند یا مقدار کمی مصرف می کردند رعایت عادت پذیری لازم است

مواد مغذی موجود در کنستانتره و اهمیت آن در تولید و تامین سلامتی دام

پروتئین ها

ماده اصلی ساختمان بدن دام بوده و کمبود آن موجب اختلال در سلامت، کاهش تولید، رشد و تولید مثل میشود.

کربوهیدرات ها(نشاسته و قند)

موادی هستند که انرژی مورد نیاز دام را تامین کرده و این انرژی صرف تامین فعالیت های حیاتی مختلف مثل راه رفتن، خوردن و کلیه فعالیت های روزانه می شود. مثل: غلات، ملاس، تفاله چغندر قند

چربی ها

کلیه مواد غذایی دارای مقداری چربی هستند چربی نیز در تامین انرژی نقش مهمی دارد.

مواد معدنی

مواد معدنی در ساختمان اسکلت بدن دام و در ترکیب تولیدات دام مانند شیر، گوشت و … بکار میرود مواد معدنی شامل: فسفر، پتاسیم، منیزیم، سدیم، کلر و آهن است که کمبود هر کدام باعث کاهش رشد و تولید مثل میشود.

ویتامین

موادی هستند که واکنش شیمیایی درون بدن را سرعت بخشد و به مقدار بسیار کمی مورد نیاز دام هستند ولی باید به دام داده شودچون کمبود بعضی از ویتامین ها عوارضی همچون: کوری، عدم باروری، سقط جنین و کاهش رشد میشود.

مزایای استفاده از کنستانتره

کنستانتره با آگاهی از مقدار احتیاجات دام و میزان مواد مغذی موجود در ان تهیه می گردد.
کنستانتره به مقدار کافی انرژی و پروتئین مورد نیاز دام را تامین می کند
کنستانتره خوش خوراک و دارای قابلیت هضم بسیار زیاد می باشد.
کنستانتره عاری از عناصر مضر و مواد سمی برای بدن دام می باشد.
قیمت تمام شده کنستانتره از نظر اقتصادی قابل برگشت است
کنستانتره مطابق اصول بهداشتی تهیه شده و به سلامت دام و نیز طعم و بوی شیر و گوشت لطمه نمیزند.
کنستانتتره با داشتن حجم کم در مقایسه با علوفه حاوی مواد مغذی زیاد بوده و نیازهای دام را تامین می کند

اهمیت مصرف کنستانتره در گوسفندان پرواری

معمولا در گله، به منظور بالا بردن میزان چندقلوزایی میش، سه هفته قبل از قوچ اندازی از کنستانتره دامی استفاده می شود این عمل که آن را فلاشینگ می گویند برای قوچ به منظور بالابردن توانایی جفت گیری انجام میشود در این حالت روزانه ۱۰۰ تا ۳۰۰ گرم کنستانتره در اختیار دام قرار می دهند و سپس قوچ اندازی صورت میگیرد.و در دوران اولیه آبستنی مصرف کنستانتره کاهش مییابد و مجددا در ۶ هفته قبل از زایمان، تغذیه با کنستانتره آغاز می گردد باید یادآور شد که ۶۰% رشد جنین در همین ۶ هفته صورت میگیرد.

بنابراین مصرف کنستانتره در صورت نبودن بیماری در گله و تغذیه صحیح با آن در هفته های آخر آبستنی دارای ویژگی های زیر است:

تعیین کننده ازدیاد وزن تولد
تعیین کننده رشد مناسب بعد از تولد
بالارفتن قابلیت دفاع در مقابل بیماری ها
ازدیاد شیر در میش ها میشود
بعد از زایمان ۵۰ – ۷۰ درصد جیره میش ها را کنستانتره تشکیل می دهد
البته در یک قلوزا تغذیه با کمتر از ۵۰% کنستانتره برای ۶ هفته بعد از زایمان را می توان ادامه داد
بره های پرواری بعد از دوره شیرخواری با جیره های حاوی ۹۰ تا ۱۰۰ درصد کنستانتره تغذیه می شوند تا به وزن مناسب کشتار برسند.(استفاده از علوفه یونجه چاپر شده در کنستانتره سودمند می باشد.)

ذرت

از انواع دانه های غلات است که به واسطه فراوانی نشاسته در آن، ارزش غذایی نسبتاً زیادی دارد و انرژی زا می باشد. ذرت معمولاً حاوی ۸% ،پروتئین ۵/۳ % چربی و ۷/۲% فیبر می باشد و قابلیت هضم بسیار بالایی نسبت به سایر غلات دارد و به ندرت باعث ایجاد مشکلات تغذیه ای می شود ذرت ها را بر اساس کیفیت درجه بندی می کنند انرژی ذرت در دو چیز است روغن ذرت و نشاسته باید ذرت با سویا در جیره مخلوط شود تا انرژی و پروتئین جیره بالانس شود رنگدانه زیادی دارد و باعث میشود که زرده تخم مرغ زرد رنگ باشد ذرت های بالغ مقدار انرژی و پروتئین بالا و رطوبت کمی دارن و برعکس ذرت های نابالغ رطوبت بالایی دارد اگر بالا باشد ذرت کپک میزند و باعث مشکلاتی برای دام میشود.

جو

جو یک محصول دانه ای است که در اغلب مناطق کشت می شود متداول ترین غله در جیره غذایی گوسفند و بز است. بسیار خوش خوراک و بهترین منبع پروتئین، کلسیم و ویتامین برای تامین انرژی دام می باشد که باید حتماً به صورت خرد و بلغوری مصرف شود. جو بدلیل سرعت سریعتر تخمیر نشاسته در مقایسه با ذرت، ترکیب همزمان تر انرژی و نیتروژن را فراهم می کند و در نتیجه باعث بهبود جذب مواد مغذی میکروبی می شود.

خوش خوراکی جو:

خوش خوراکی جو نسبت به غلات دیگر کمتر بوده و در صورت مصرف زیاد دام باعث اسیدوز و یا نفخ می گردد همچنین استفاده زیاد از جو در پرواربندی باعث نرمی چربی گوشت می شود که ممکن است بازار پسندی گوشت را تحت تاثیر قرار دهید.

حداکثر درصد استفاده از جو:

در پرواربندی بره ۲۵%

در نگهداری میش ۵۰%

شیرخوارگی ۲۰%

جیره رشد ۳۰%

نگهداری و روش های استفاده از جو:

جو را در صورتی که به حداقل رطوبت لازمه رسیده است باید انبار کرد( حداکثر ۱۳ درصد رطوبت داشته باشد) بطور معمول جو را به حالت های مختلف از جمله به شکل کامل، غلتک زدن، آسیاب کردن و پلت برای دام مورد استفاده قرار داد.

آسیاب کردن دانه جو می تواند مقدار جذب آن را نسبت به دانه کامل افزایش دهد. در نظر داشته باشد اگر از دانه جو خارجی استفاده می کنید به هیچ وجه بطور کامل در دسترس دام قرار ندهید.

استفاده از جو فراوری شده:

در صورتی که دانه جو بطور کامل در دسترس دام قرار بگیرد به طور میانگین ۵۲% آن جذب شده و مابقی بدون تغییر شکل دفع میشوند از این رو بهتر است جهت جذب بیشتر جو بطور کامل بلغور و یا آسیاب شود تا حداکثر جذب برسد.

خیساندن جو:

از قدیم مرسوم بوده که قبل از استفاده از جو آن را به مدت ۱۲ الی ۲۴ ساعت خیس کرده که باعث نرمی و متورم شدن دانه ها میشود و در عوض باعث خوش خوراکی جو می شود.

سبوس گندم

از خوراک های اصلی در جیره غذایی دام محسوب میشود ارزش غذایی سبوس برنج و سبوس گندم تقریبا برابر است سبوس مرغوب باید خالص و عاری از هرگونه خاک و مواد خارجی باشد. سبوس گندم متناسب با نوع گندم، حاوی ۵/۱۲ تا ۱۶% پروتئین خام و ۶/۴% چربی و حدود ۱۰% فیبر خام است. ارزش پروتئین سبوس بیش از ذرت و آرد گندم بوده. سبوس گندم نسبت به سایر غلات فسفر و پتاسیم بیشتری داشته و حاوی مقدار زیادی لیزین است اما تامین کننده کلسیم و سدیم نیست ولی قابل هضم است. سبوس به علت وجود مقدار زیاد مواد سلولزی، استفاده آن در جیره غذائی دام محدود می باشد و مصرف زیاد آن باعث باد کردن شکم نرمی استخوان و ناراحتی دام میشود و مصرف مقدار نیم کیلو گرم در روز برای گوسفند توصیه میشود

تفاله چغندر قند

مازاد کارخانجات قند، حجیم، خوش خوراک و ارزان است که دارای مواد قندی، پروتئین و چربی می باشد. و از لحاظ کلسیم غنی و از لحاظ فسفر ضعیف می باشد و بسیار ماده غذایی مناسب برای پروار است

کنجاله تخم پنبه ای

دارای پروتئین زیادی بوده و برای پروار بندی لازم می باشد

نان خشک

مصرف نان خشک در خوراک دام هیچ مشکلی نداشته به شرط آنکه از عدم کپک آن مطمئن باشید از آنجایی که نان خشک دارای تنوع پخت و اجزای تشکیل دهنده است اعم از باگت، لواش، سنگک، سبوس دار، کنجدی و روغنی و … می باشد اما به عنوان یک اصل کلی نان خشک را آرد گندم در نظر گرفته و می توانیم جایگزین بخش نشاسته ای تغذیه دام قرار دهیم.

یعنی می توانیم نان خشک را جایگزین جو یا ذرت خوراک دام قرار دهیم اما فقط به میزان پنجاه درصد یعنی اگر تا الان دو کیلو جو در تغذیه دام قرار میدادیم بعد از این می توانیم یک کیلو نان خشک و یک کیلو جو جایگذین کنیم.

دقت داشته باشید اضافه کردن نان خشک به جیره حتما باید بصورت تدریجی باشد اگر در صورت مصرف متوجه شدید مدفوع دام شدید است فیبر خوراک (کاه) را افزایش دهید.

منبع مقاله